Tục lệ cúng Rằm tháng Giêng hay còn gọi là tết Nguyên Tiêu thường được tổ chức vào ngày 14 - 15 tháng Giêng âm lịch hằng năm. Bởi vì người Việt ta có quan niệm “đầu xuôi đuôi lọt”, nên ngày rằm đầu tiên của năm mới rất quan trọng.
Vào ngày này, người ta thường làm 2 mâm cỗ: mâm cỗ chay cúng Phật và mâm cỗ mặn cúng Gia tiên. Từ bao đời nay, lễ cúng rằm tháng Giêng đã trở thành một nét đẹp văn hóa truyền thống không thể thiếu của người Việt mỗi dịp Tết đến xuân về.
Mâm cỗ chay cúng Phật
Rằm tháng Giêng là ngày đức Phật giáng lâm, nên tất cả các gia đình đều coi trọng lễ cúng Phật. Ngoài hương hoa, đèn nến, xôi oản, nhiều gia đình chú trọng hơn vào mâm cỗ cúng Phật, nấu các món chay nhiều hơn để bày mâm lễ cúng Rằm tháng Giêng.
Chè trôi nước
Mâm cúng chay không thể thiếu món chè trôi nước. Tục lệ ăn chè trôi nước vào ngày tết Nguyên tiêu với mong muốn mọi việc trôi chảy, thuận lợi trong năm mới đã trở thành truyền thống không chỉ riêng Việt Nam mà còn ở một số nước khác. Chè có vị ngọt ngào của đường, béo ngậy của nước cốt dừa, mang đến những điều may mắn, mọi việc bình an, êm đẹp.
Cách làm chè trôi nước:
- Đậu xanh rửa sạch, ngâm nước nóng 1 giờ. Sau đó đem đi hấp chín. Đánh nhuyễn với đường rồi vo thành những viên nhỏ vừa ăn.
- Nhào bột nếp với nước ấm đến khi thấy bột mịn, không dính tay, ủ bột 30 phút.
- Lấy một miếng bột nếp lớn gấp đôi viên đậu xanh, vo tròn rồi cán dẹt. Cho viên đậu xanh vào giữa rồi gói bột kín lại. Luộc chín các viên bánh.
- Xào gừng với đường cho đến khi đường tan, đường hơi ngả vàng thì đổ thêm nước và đường thốt nốt vào.
- Khi nước đường sôi, cho các viên bánh vào chung. Nấu khoảng 5 phút rồi tắt bếp, múc ra bát và dùng nóng.
Xem và lưu lại công thức chi tiết món Chè trôi nước ngũ sắc
Xôi gấc
Xôi xuất hiện nhiều trong mâm cúng Rằm tháng Giêng của người Việt, đặc biệt là xôi gấc. Xôi gấc không chỉ giúp mâm cỗ có màu đỏ đẹp mắt, mà còn tượng trưng cho sự may mắn tròn đầy của gia chủ.
Cách nấu xôi gấc đơn giản:
- Vo sạch nếp, ngâm từ 6 đến 8 tiếng rồi đem rửa sạch, để ráo nước. Trộn đều nếp đã ngâm với một ít muối vào dầu ăn.
- Cho một ít rượu trắng vào phần thịt gấc đã nạo. Sau đó trộn gấc vào nếp với nhau rồi đem đi hấp. Xôi gấc có thể được hấp bằng xửng, hoặc hấp bằng nồi cơm điện đều ngon.
Xem và lưu lại công thức chi tiết món Xôi gấc hấp nước cốt dừa
Bên cạnh đó, không thể thiếu các món canh xào chay thanh tịnh. Ẩm thực chay tuy ít nguyên liệu để chế biến nhưng vẫn rất đa dạng. Từ đậu hũ và nấm, kết hợp với một số loại rau, ta có thể nấu được nhiều món chay để cúng Rằm, vừa lạ vừa quen như: đậu hũ kho nấm chay, đậu hũ kho sườn non chay, nấm kho tiêu chay, canh rong biển đậu hũ chay,...
Mâm cúng Gia tiên
Mâm cúng gia tiên, về cơ bản không khác gì so mâm cúng các mùng trong Tết. Tùy vào điều kiện kinh tế cũng như mong muốn của gia chủ, mỗi gia đình sẽ có cách bày mâm cúng riêng. Nhưng nhìn chung, mâm cỗ cúng Gia tiên của người Việt đều có những món ăn truyền thống, quen thuộc mỗi dịp cúng lễ.
Con gà trống mang nhiều ý nghĩa tốt đẹp, xuất hiện trên các mâm cúng của người Việt ta đã từ rất lâu. Vì thế, vào ngày rằm tháng Giêng, trên mâm cúng Gia tiên chắc chắn không thể thiếu một con gà trống hoa vàng ươm được luộc và tạo dáng đẹp mắt.
Xem chi tiết Cách luộc gà cúng đúng chuẩn
Dư âm sau dịp tết Nguyên Đán, bánh chưng ăn kèm dưa hành, dưa món vẫn là món ăn đặc trưng trên mâm cúng ngày rằm của tháng đầu năm. Tượng trưng có đất trời thiên nhiên, bánh chưng thể hiện cho ước muốn mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, gặt hái được nhiều thành công trong năm tới.
Vùng nào thức nấy, không nhất nhất phải theo một quy định nào cả. Miền Bắc có chân giò hầm măng khô, canh bóng thả, nem rán. Miền Trung thường cúng thịt lợn, giá chua, giò chả...Miền Nam thì có canh khổ qua, thịt kho tàu, chả giò, gỏi tôm thịt,...Đủ vị chua cay mặn ngọt, đủ màu sắc hòa phối ngũ hành.
Ngoài ra, cần chuẩn bị hoa quả, đèn nến, trầu cau, một ít giấy tiền vàng mã và một ít rượu trắng.
Những điều cần lưu ý khi cúng Rằm tháng Giêng
Các gia đình thường chọn đúng giờ Ngọ (từ 11 giờ đến 13 giờ ngày rằm tháng Giêng). Với quan niệm: "Đi lễ cả năm không bằng ngày rằm tháng Giêng", vào ngày này, mọi người thường đi chùa cầu an, ăn chay làm việc thiện, cầu mong điều tốt đẹp, muôn sự bình an.
Không để chung lễ mặn và lễ chay với nhau trong mâm lễ cúng Rằm tháng Giêng. Nhiều gia đình chỉ làm 1 mâm mặn hoặc chay để cúng. Tuy nhiên, đối với những gia đình làm cả 2 mâm thì phải bày riêng 2 mâm cúng: mâm chay ở trên cùng hoa quả, mâm mặn ở dưới, rồi mới thắp hương.
Rằm tháng Giêng là dịp để con cháu trong nhà bày tỏ lòng thành kính với ông bà, tổ tiên, thần linh, cầu mong một năm an lành, may mắn và nhiều tài lộc. Rằm tháng Giêng năm nay, bạn đã sẵn sàng vào bếp, tự tay nấu một mâm cỗ thật ý nghĩa để cúng ông bà chưa nào? Chúc các bạn thành công nhé!
